Niet calvinistisch

Het is dit jaar het Calvijnjaar. Het is deze zomer vijfhonderd jaar geleden dat de zestiende-eeuwse kerkhervormer werd geboren. Ook in Nederland staat een reeks activiteiten gepland om dit heugelijke feit te vieren.
Gisteren heb ik in de Leeuwarder Courant bij aanvang van dit herdenkingsjaar maar eens een aantal vooroordelen op een rijtje gezet. Op de voorpagina werd het verhaal in de zogenaamde ‘etalage’ (het blok onder de krantenkop) aangekondigd met: ‘Calvijn was helemaal niet zo calvinistisch’.

En dat is de spijker op z’n kop. Calvijn zou zich hebben verbaasd over wat degelijk gereformeerden in Nederland onder calvinistisch zijn gaan verstaan. Niet fietsen op zondag? Als Calvijn een fiets zou hebben gehad, zou hij dat wel hebben gedaan.
Zoals hij ook op zondagmiddag in Genève de boot pakte om elders aan het meer een korte vakantie te houden. Zoals hij ook van een glas wijn hield. Het imago van somber en streng, waar zijn geestelijke nazaten in dit Calvijnjaar wat aan willen doen, is sinds de negentiende eeuw voor een belangrijk deel door die nazaten zelf in de hand gewerkt.

Merkwaardig is dat ook ver buiten calvinistische kring de gedachte bestaat dat Nederland dankzij dat calvinisme sinds de Reformatie een truttig en saai land was. Maar dat is geschiedvervalsing. Nederlanders waren eerder liederlijk dan geestelijk.
Soms werd een zware predikant aangerukt om het zedelijk peil omhoog te krijgen. Bekend voorbeeld is Johannes Bogerman, voorzitter van de roemruchte synode van Dordrecht in 1618, die onder meer in Sneek en Leeuwarden zijn imago als strenge calvinist en bestrijder van alles wat daarvan afweek, waarmaakte. In beide plaatsen zijn scholen met zijn naam op de gevel te vinden, maar in zijn eigen dagen waren er genoeg mensen die hem graag eens onder handen hadden genomen om wat ze door zijn toedoen allemaal wel en vooral niet mochten.

Dat de vaderlandse losbandigheid ook de kerk binnendrong, is bijvoorbeeld te vinden in de naamlijst der hervormde predikanten in Friesland van Van Veen. Zoek in het document maar eens op ‘dronken’. Hoezo somber en sober?