Redacteur geestelijk leven van de Leeuwarder Courant

.

donderdag 31 december 2009

Bidden helpt

Zo nu en dan is er weer eentje: een studie waaruit blijkt dat geloven echt goed is voor een mens. Zo concludeert de Groningse psycholoog Adrie Huttenga-Menninga dat bidden een beschermende werking heeft op de psychische gezondheid.
Huttenga volgde enige tientallen protestantse christenen. Deze mensen hebben net als anderen last van stress, maar door hun regelmatig gebed zijn de gevolgen daarvan beduidend minder negatief.

De psycholoog is als therapeut werkzaam en bidt ook geregeld met cliënten als die dat op prijs stellen. ,,Het is me meerdere malen opgevallen hoe cliënten konden veranderen na een kort en een eenvoudig gebed, soms meer dan na een lang gesprek.’’
Zulke onderzoekjes zijn niet overbodig. Want in de geestelijke gezondheidszorg was lang weinig oog voor de grote rol die godsdienst in het leven van mensen speelt. En als die er al was, ging het vaak over de ongezonde kanten van geloof.

Die negatieve benadering leidde er weer toe dat gelovigen zich niet veilig voelden bij therapeuten en er christelijke instellingen ontstonden als In de Bres in Drachten (waar Huttenga trouwens een deel van haar tijd werkt).
Wanneer is geloof gezond en wanneer niet meer? Therapeuten die serieus een antwoord op die vraag willen, kunnen goed terecht bij de psychiater en theoloog Margreet de Vries-Schot, die voor haar promotie in 2006 een lijst criteria opstelde om geloof te toetsen.

De Vries zag zeker problematische kanten aan godsdienstigheid, maar toonde ook al aan dat geloof heilzaam kan werken voor iemands psyche. Zij zei het toen zo: ,,Je komt als mens pas echt tot je recht, wanneer je in God gelooft.’’

woensdag 30 december 2009

Rampenpasje


Het ministerie van binnenlandse zaken wil in gesprek met de kerken over hun rol na rampen, zo lees ik. Dat lijkt me een uitstekend voornemen voor het nieuwe jaar. En het zou eens tijd worden. Bij recente grote rampen blijkt dat de kerken een enorme betekenis hebben bij het begeleiden van slachtoffers en nabestaanden na een ramp.
De eerste keer dat dit duidelijk aan het licht kwam, was na de Bijlmerramp van 1992. Nog jaren nadien was een traumapastor actief onder degenen die op de een of andere manier bij deze ramp betrokken waren.

De overheid trok daar geen lessen uit. De Volendamse pastoor Jan Berkhout werd na de Nieuwjaarsramp van 2001 slapende en vervolgens zelfs op afstand gehouden. Vele maanden nadien had hij zijn handen nog vol aan de pastorale nazorg.
Een vergelijkbare ervaring had zijn collega Hans Kreuwels van Roermond, toen in de zomer van 2002 zes kinderen bij een woningbrand omkwamen. De andere hulpverleners vonden de geestelijke maar een sta in de weg en een bemoeial.

Berkhout deed later in ‘Pastoor van Volendam’ een boekje open over zijn bevindingen en zijn conclusies waren niet mals. Ouders moesten bijvoorbeeld zonder begeleiding in de koude Grote Kerk van Edam kijken of daar mogelijk het lichaam van hun kind lag. Er was vervolgens geen enkele opvang.
Kreuwels pleitte later voor een ‘rampenpasje’ waardoor pastores ook op de plek des onheils hun werk kunnen doen. De situatie is gelukkig verbeterd. De kerken krijgen in steeds meer gemeentelijke rampenplannen een rol. Terecht.

maandag 28 december 2009

Onnozele kinderen


In de krantenversie van Korte Metten is het afgelopen jaar de religieuze kalender gevolgd. Het komend jaar volgen we op diezelfde plek de heiligenkalender van de Rooms-Katholieke Kerk. Selectief uiteraard, want er zijn nogal wat heiligen.
Vandaag wordt bij wijze van overgang in de papieren editie van Korte Metten een feest genoemd dat traditioneel op kalender van de RK Kerk een belangrijke plaats innam, omdat het een gemiddelde heiligendag ontsteeg: het feest van de Onnozele Kinderen.

De terminologie van zo’n kerkelijke dag vraagt enige toelichting. ‘Onnozele’ moet gelezen worden als ‘onschuldige’. En ‘feest’ blijkt in de kerk dus niet louter te slaan op wat we normaal feestelijke gebeurtenissen zouden noemen.
Op 28 december wordt immers stilgestaan bij wat de evangelist Matteüs meldt na het bekende kerstverhaal. Herodes, die van de wijzen over een geboren koning had gehoord, liet niet veel later in Bethlehem en omgeving alle jongetjes onder de twee jaar ombrengen.

Daarmee werden die jongetjes de ,,eerst bloedgetuigen van het Goddelijk Offerlam’’, zo leert het vierde en laatste deel van ‘Met de Heiligen het jaar rond’ uit 1949 het katholieke huisgezin. Een kostelijk, met zorg bewaard naslagwerk, uitgeleend door een collega.
Het boek legt ook het belang van zo’n ‘feest’ direct na kerst uit. ,,Daardoor worden wij er aan herinnerd, hoe lijden en vervolging onafscheidelijk verbonden zijn met Christus en allen die Hem toebehoren. Het ‘stalletje’ mocht anders nog te zeer een idylle blijven!’’

Een rijke gedachte, maar het feest van de Onnozele Kinderen is niet geheel toevallig voor velen onder het stof van de kerkgeschiedenis verdwenen. Mensen zitten niet te wachten op een feest dat de sfeer van kerst bederft. Dat moet per se een idylle blijven.

zaterdag 26 december 2009

Kerstnieuws


Tijdens de kerstdagen gaat het nieuws maar mondjesmaat door. Het is een soort stilzwijgende afspraak: mensen zitten minder op allerlei berichten te wachten en journalisten hebben ook graag vrij met kerst.
In hoeverre ook nieuwsveroorzakers zich dezer dagen in de loopgraven terugtrekken en gedeisd houden, is nooit helemaal duidelijk. Als dat al zo is, dan heeft die Nigeriaan die een explosie veroorzaakte op een vlucht naar Detroit, zich er niet aan gehouden.

Op het terrein van geestelijk leven was er op kerstavond dat akkefietje in de Sint Pieter: de vrouw die de paus tegen de grond werkte aan het begin van de nachtmis. De kerkvorst bleef ongedeerd, de bejaarde kardinaal Etchegaray brak zijn dijbeen.
De vrouw was verward, is inmiddels de verklaring. Wat wil dat zeggen? Geen bewuste aanslag? De vrouw die frère Roger in 2005 in Taizé tijdens een avondgebed neerstak, waarna hij overleed, was ook verward.

En er is meer katholiek nieuws: nog eens twee Ierse bisschoppen boden hun ontslag aan om het enorme schandaal rond kindermisbruik door geestelijken in het bisdom Dublin. En terecht. Dat is een van de schandelijkste kwestie in de recente kerkgeschiedenis.
In de Ierse kwestie zou het gaan om honderden misbruikte minderjarigen. De kerkleiding dekte alles systematisch toe. Vreemd overigens dat die beide bisschoppen het aftreden met Kerstmis bekendmaakten. Ze hadden het feest daarmee niet moeten belasten.

vrijdag 25 december 2009

Kerstzang


Mijn vader kreeg het gisteren, met de geur van sneeuw en kerst in de neus, op zijn heupen. ,,Het harmonium moet weer naar boven.’’ En zo geschiedde. Huisvriend Rudolph Roukema moest er, als zo vaak bij opnieuw een wijziging in het interieur - ,,zie, hoe smaakvol!’’ - aan geloven. Hup, op naar de berging. Met vereende krachten en ongetwijfeld zonder enig onvertogen woord kwam het instrument weer het ouderlijk huis in.
Terecht kwam het harmonium weer hogerop. Het is een kostbaar familiebezit. Eens stond het in de grootouderlijke woning in Kampen. Mijn vader zat er graag en veel achter. Het spel had hij zichzelf aangeleerd via een schriftelijke cursus klavarskribo. De foto van mijn vader als jongeling achter hetzelfde klavier, gebruikte ik hier al eens eerder en ik zet ‘m er nog maar eens bij.

Mijn grootvader had de gewoonte om op kerstmorgen, in alle vroegte, de buurt te wekken door het ‘Ere zij God’ uitbundig te spelen. In de oorlog hoorde hij op zo’n ochtend tot zijn verbazing hoe er op straat uit volle borst werd meegezongen. Het waren twee Duitse soldaten, die op wacht hadden gestaan voor de Ortskammandantur even verderop, en op weg waren naar de kazerne.

In veel protestantse en katholieke gezinnen is het harmonium nog slechts een herinnering. Niet bij mijn ouders. Soms verdwijnt het instrument uit beeld, maar niet voor lang. Ik heb er ook uitgebreide jeugdherinneringen aan en mijn kinderen ook. ,,Zing toch eens mee, kwakbol!’’ Jaren geleden hebben mijn ouders het instrument laten renoveren, zodat het weer een generatie mee kan.

Nee, ik krijg het niet. Ik heb er ooit eentje gekregen van een collega, en dat bij een verhuizing weer weggegeven (de relatie met die collega is nooit meer helemaal goed gekomen). Het instrument gaat naar mijn broer Frans. Die zegt dat hij er een mooi plaatsje voor heeft. Ik hoop dat mijn ouders zich realiseren dat hij tegenwoordig directeur is van Het Goed, een keten kringloopwinkels…
Over realiseren gesproken, de nietsvermoedende bezoekers die mijn ouders vandaag over de vloer krijgen (onder wie mijn zus en de zoons van mijn oudste broer) zullen wel aan de bak moeten. Terwijl ik dit schrijf, is mijn vader zich aan het inzingen, ongetwijfeld ook uit volle borst en met gebruik van de kniepedalen en veel voetgepomp. En dat zal op deze eerste kerstdag ook beslist moeten gebeuren.

Wat er op de huisliturgie van (groot)vader Schrijver staat? ‘Heerlijk klonk het lied der eng’len’. En: ‘Hoe zal ik u ontvangen’. En natuurlijk ook bij hem ‘Ere zij God’ (hij heeft niet onthuld hoe vroeg hij daarmee begint). En, niet te vergeten: ‘Daar is uit ’s werelds duist’re wolken / een licht der lichten opgegaan.’ Ouderwetse kerstzang. Blijde Boodschap dus. Ook voor de buren. Voor iedereen.

donderdag 24 december 2009

Schillebeeckx

Professor Edward Schillebeeckx is gisteren op 95-jarige leeftijd in Nijmegen overleden. Schillebeeckx was een van de grootste theologen van de afgelopen halve eeuw. Internationaal even vermaard als omstreden.
Schillebeeckx, geboren in Antwerpen, was dominicaan toen hij in 1957 een post als hoogleraar kreeg aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij tot zijn emeritaat in 1983 systematische en historische theologie doceerde.

Hij speelde als adviseur van de Nederlandse bisschoppen een belangrijke rol tijdens het roemruchte Tweede Vaticaans Concilie in de jaren zestig. Voor zijn theologisch werk kreeg hij de Erasmusprijs. Ook ontving hij diverse eredoctoraten.
Zijn progressieve publicaties maakten Schillebeeckx in de loop der jaren echter ook tot een zeer omstreden theoloog bij de Nederlandse kerkleiding en het Vaticaan, dat in de loop der jaren maar liefst vier keer een onderzoek naar hem instelde. Een veroordeling kwam er nooit.

Vanmorgen kwam er een perscommuniqué namens bisschop Ad van Luyn als voorzitter van de Nederlandse bisschoppenconferentie. Op dat stuk moeten ze bij de communicatieafdeling echt hebben zitten puzzelen.
,,Met erkentelijkheid’’ herinneren de bisschoppen zich de grote rol van Schillebeeckx tijdens het concilie. En hij wordt ,,een van de meest toonaangevende theologen’’ genoemd die Nederland in de recente geschiedenis heeft gekend.

Zijn studies baarden internationaal opzien, gaat de verklaring verder, waarbij ze ook ,,meermaals ter discussie’’ stonden. ,,Toekomstig onderzoek zal de definitieve betekenis van professor Schillebeeckx voor het Concilie en de wetenschappelijke theologiebeoefening nader moeten verhelderen’’, besluit het stuk neutraal.

dinsdag 22 december 2009

In toga


Achteraf denk je: waarom heb ik niet direct mijn camera uit de auto gehaald? (Toen het nog kon.) Vanmiddag was ik in Eastermar voor een bezoek aan Joke en Halbe Westerhof. Zij hebben in hun boerderij een uniek kinderbijbelmuseum, HeJe, maar dat gaat dicht, want ze moeten noodgedwongen verhuizen.
De weg er naar toe was geen enkel probleem, maar de Kleine Hornstweg, waaraan de Westerhofs op nummer 8 wonen, zat nog flink onder de sneeuw. En ik reed mijn wagen direct muurvast. Dankzij een hulpvaardige moeder en dochter kon ik weer vooruit, maar vlak bij de boerderij konden mijn wielen weer niets in de sneeuw.

Ik was niet de enige met moeilijkheden. De KRO-ploeg die net opnames in het museum had gemaakt, kreeg de wagen ook niet weg. De mannen waren net daarvoor het erf van de familie Westerhof afgereden en zagen tot hun stomme verbazing een dominee in zwarte toga en witte bef lopen, die een slee met een paar kinderen voorttrok.
Verbouwereerd weken ze uit met alle gevolgen van dien. Of het normaal is dat predikanten in Friesland zo rondlopen? De dominee bleek Wim Stougie, net een paar maanden voorganger van de Protestantse Gemeente te Eastermar. Nee, hij werkte bereidwillig in vol ornaat mee aan een fotoreportage.

Ik stond midden op de weg in de weg en met hulp kreeg ik de auto weer in beweging. De camera lag naast me en ik dacht nog: ik zet de dominee zo op de plaat. Eerst naar veiliger streken. Daar kwam het echter niet van. Ik reed achteruit en zag niet dat ik in de bocht in een met sneeuw gevulde greppel belandde.
De auto lag op de zijkant. Ik kwam er nauwelijks uit. De camera zag ik nergens meer. Stougie verleende pastorale bijstand en de Westerhofs regelden ook andere hulp: de broers Henk en Auke Atsma kwamen met een enorme trekker en hielpen alle media weer op weg. Aan mijn wagen was niets te zien. Wonderbaarlijk. En Hulde, voor de Atsma’s!

Ja, je maakt wat mee als verslaggever in het Friese. Maar het was alles de moeite waard. Voor de liefhebbers: het kinderbijbelmuseum is absoluut een aanrader. Joke Westerhof heeft vijfhonderd exemplaren verzameld en prachtig tentoongesteld. HeJe is nog één dag open: zaterdag 2 januari van 13-17 uur.
TIP: Als er sneeuw ligt, loop dan het laatste stukje. En hou de KRO-televisie in de gaten.

maandag 21 december 2009

Serious Churches

Sympathiek idee van theoloog Boele P. Ytsma, bekend van zijn boek ‘Van de kaart - manifest van een gepassioneerde twijfelaar’, maar ook om zijn multimediale tegenwoordigheid via onder meer weblog, podcast en Hyves.
Ytsma wilde dat kerken ook hun steentje bijdragen aan de jongste editie van Serious Request, de hongeractie van deejays in het Glazen Huis in Groningen tegen malaria van 18 tot 24 december. Een paar dagen geleden startte hij daarom met de actie Serious Churches.

‘Serious churches’ lijkt me een ernstig pleonasme, net zo eentje als witte sneeuw en daar hebben we op dit moment meer dan genoeg van. Maar goed, toch een sympathieke actie. Er is ook een website: SeriousChurches.nl.
Ytsma heeft een actie bedacht: de laatste nacht zal voor de deejays het zwaarst zijn, dus worden kerken opgeroepen om die nacht op te blijven om solidair te zijn. Ze moeten natuurlijk ook platen aanvragen voor het goede doel.

Met de actie kunnen kerken laten zien dat ze midden in de maatschappij staan. Een rijke gedachte. Het is te hopen dat meer kerken zich aanmelden, want op dit moment staan er nog maar vier lokale kerken geregistreerd, waaronder eentje in Friesland overigens.
Dat is het gevaar van dit soort acties: het is leuk bedoeld, maar als het niet echt leeft, kan het zich ook tegen je keren. Met een minimale deelname wordt Serious Churches een aanfluiting en dan had de actie beter in de kast kunnen blijven.

zaterdag 19 december 2009

Fries kerkenleed


Het rapport is er dan eindelijk, en terecht is het vandaag de opening van de LC: ‘Miljoenen nodig voor behoud kerken’. Ik vind het woordje ‘behoud’ altijd aardig, als het over kerken gaat - maar dit slechts ter zijde.
De stichting Alde Fryske Tsjerken heeft op verzoek van de provincie de situatie van alle kerkelijke gebouwen in Friesland in kaart gebracht. Een uniek project, want in geen andere provincie is het kerkbestand zo gedetailleerd geïnventariseerd.

De situatie is zo ernstig als gevreesd werd. Alleen al de komende zes jaar is ruim €55 miljoen nodig voor het meest noodzakelijke onderhoud van 550 kerken. In tien jaar tijd zullen tussen de 64 en 117 kerkgebouwen afgestoten worden voor de eredienst.
Friesland kent de hoogste kerkdichtheid van het land (mogelijk van de wereld); overal in het land zie je de middeleeuwse kerktorens. Want geen dorp, geen parochie, geen adelijke familie wilde indertijd voor een ander onder doen.

Die luxe wordt nu een drukkend probleem. Al eerder heb ik hier voorspeld dat in de komende kwart eeuw het doek zal vallen voor een aantal markante dorpskerken. Dat heeft niks met helderziendheid te maken, maar met import-Friese nuchterheid.
Die €55 miljoen is slechts het begin van de enorme investering die nodig is om al die kerken overeind te houden. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden, waarbij de kerken met de grootste cultuurhistorische waarde voorrang horen te krijgen.

De overheid en de lokale gemeenschappen zullen zich er mee moeten bemoeien. Eindelijk. Zij schrikken nu vaak pas wakker en schreeuwen dan moord en brand, als een kerkelijk gemeente geen kant meer op kan en moet verkopen. Of slopen.

donderdag 17 december 2009

Interreligieus gedoe

De leden van de gospelgroep New Creation uit Joure weten op dit moment niet hoe ze het hebben. Op eens zijn ze middelpunt van een discussie die op internetfora wordt gevoerd en, zoals zo vaak op die podia, zonder niveau of enig inzicht of kennis van zaken.
Het heeft allemaal te maken met de publiciteit rond een op de valreep geschrapt optreden, zondag tijdens een zogenaamde kerstlichtviering in Heerenveen. Aan de viering werkten een paar moslima’s mee. Te laat drong tot de groep de ,,achterliggende multireligieuze boodschap’’ door. Bovendien had het koor niet alleen achter de microfoon willen zingen, maar ook getuigen. Dat mocht aanvankelijk, maar later werd volgens het bestuur van de groep dit weer ingetrokken.

Deze gang van zaken werd geschetst in een verklaring van New Creation die de afgelopen dagen op de website van de groep was te lezen. Mensen konden in het gastenboek reageren, dat gebeurde ook veelvuldig en de rest van de site was tijdelijk afgesloten. Op het moment dat ik dit schrijf valt op de site alleen nog te lezen dat het bestuur met het oog op ,,de vele discussies’’ besloten heeft de gehele site tot nader orde af te sluiten.
Omdat de groep nogal eens werd neergezet als een achtergebleven intolerant clubje, heb ik woensdag op de opiniepagina van de LC betoogd dat er heel veel christenen zijn die net zo denken als New Creation. Ik noemde een aantal van in ieder geval een miljoen christenen die ook niet aan een viering met zelfs de schijn van een interreligieuze geest zouden meewerken.

Evangelischen en veel orthodoxe protestanten willen er geen misverstand over laten bestaan dat er maar één weg tot God is, en dat is via Jezus Christus, die daarvoor aan het kruis stierf. En dat willen ze ook zeker duidelijk maken aan moslims die Jezus niet als Gods zoon zien en ook niet geloven dat hij gekruisigd werd. Ze geloven ook zeker niet dat tussen God en Allah een isgelijkteken kan worden gezet. Zo ongeveer.
Ik raak er inmiddels aan gewend, maar ik kreeg gisteren ook via diverse mailtjes een portie van het virtuele geweld dat New Creation onderging. Nou vooruit, een nog redelijk beschaafde opmerking die voorbij kwam: het verhaal ging ,,werkelijk nergens over, onbegrijpelijk dat een kerkjournalist zoiets schrijft’’.

Soms kan ik me wel voorstellen dat mensen zich storen aan gelovigen - van welke soort ook - die louter willen horen wat volgens hen dé Waarheid is. Gebeurt dat niet, dan ontsteekt nogal eens ‘heilige’ verontwaardiging. Hoed je dan maar.

woensdag 16 december 2009

Kersttest

Religieuze testen doen het leuk, zo bleek onder meer begin dit jaar toen Trouw de C-factor lanceerde. Dat was een test waaraan mensen zich massaal onderwierpen om uit te vinden in welke mate ze calvinistisch waren.
Daar spelen ze bij de Protestantse Gemeente te Amsterdam handig en creatief op in. Op de website van de kerk kan een test worden gedaan, om boven water te krijgen welk ‘kerstprofiel’ bij je past.

Er zijn zeven van die profielen, wordt bij het begin van de test uitgelegd: familie en gezelligheid; betekenis en bezinning; sfeervol genieten; was die kerst maar vast voorbij; kunst en cultuur; de filantropische kerst; officieel heb ik er niets mee maar toch.
De kersttest duurt maar een paar minuten. Met twaalf vragen kunt u er achterkomen of u nu wel of niet van een gezellig kerst houdt. Bijvoorbeeld.

Wat voor soort vragen u kunt verwachten? Bijvoorbeeld deze: Heeft uw wel eens een engel ontmoet? Er kan uit vier antwoorden gekozen worden. In dit geval: a) Nee ben je gek!; b) Ik kom elke dag wel een engel tegen; c) Ik probeer er zelf een te zijn; d) Ja, in plafondschilderingen.
Het aardige van de test is natuurlijk dat je, hoe de uitkomst ook is, wordt doorverwezen naar kerstvieringen in Amsterdam, maar ook in Den Haag, Amstelveen, Utrecht en Arnhem. Zoals ze in de Protestantse Gemeente van de hoofdstad zeggen: ,,Geinig met een beetje Amsterdamse humor.’’

dinsdag 15 december 2009

Vrijdag visdag


‘Onze’ noordelijke bisschop, Gerard de Korte, kan goed met de media omgaan. Hij is makkelijk benaderbaar voor journalisten, is prettig in de omgang en weet de dingen goed te zeggen. Dat is, laat ik maar zeggen, niet vanzelfsprekend voor een bisschop. Hij heeft dan ook terecht binnen het bisschoppencollege de portefeuille kerk en samenleving.
Zondagavond deed hij in het tv-programma Kruispunt van RKK een uitspraak die hem tot op heden de meeste publiciteit heeft opgeleverd. De monseigneur had gesuggereerd om de katholieke traditie van de vrijdag als visdag weer in ere te herstellen.

De Korte zei dit naar aanleiding van de klimaattop in Kopenhagen. (Het was zondag de dag waarop ruim negenhonderd kerken de klokken luidden voor een goed klimaatakkoord.) Wanneer de mensen in het Westen massaal een dag per week geen vlees zouden eten, zou dat een enorme reductie van de koolstofdioxide-uitstoot betekenen, gelooft hij.
Wat de bisschop wil, is dat mensen zich bewuster worden van de consequenties van hun consumptiepatroon. Dat geldt voor het eten van vlees, maar ook voor het maken van een vliegreis. ,,Een verandering van leefstijl is, zeker in onze westerse landen met overconsumptie en een enorm energieverbruik, onontkoombaar’’, aldus De Korte.

Het pleidooi van de bisschop is sympathiek. ‘Vrijdag visdag’ herinnert overigens aan een dag van volledige onthouding. Degenen die zwaar werk moesten verrichten kregen dispensatie: ze mochten wel vis eten. Twintig jaar geleden besloten de bisschoppen dat het vooral een dag van soberheid moest zijn. Die traditie is - helaas - in onbruik geraakt.
Over die visdag denk ik persoonlijk trouwens genuanceerd. Jaren geleden voerde een collega op de redactie de vrijdag weer als visdag in. Die traditie bestaat nog altijd. Vrij dicht bij mijn bureau zit elke week een clubje collega’s zo rond half elf ’s morgens allerlei soorten vis te eten. Het effect op mij is nog beter voor het milieu: ik verlies alle trek.

maandag 14 december 2009

Hier vloekt men niet


Het was helemaal niet de bedoeling, maar het gaat al weer over een wandbord. Dit weekeinde ben ik voor de krant onder meer naar de heiligenbeeldenmarkt geweest, waarover ik op deze plek onlangs al schreef: de markt in het dorpskerkje in het Groningse Niehove.
Het evenement stelde beslist niet teleur. Sterker nog, ik werd in die kerk voortdurend in de verleiding gebracht. In de kerk stonden honderden beelden. Dat hadden de beeldenstormers uit de zestiende eeuw eens moeten zien.

Maar, ik heb me beheerst. Bovendien stond op het stickertje op het beeld waar ik de meeste aanvechtingen bij had - een enorme Lourdes-Maria - bij nadere beschouwing zo’n forse prijs, dat die aanvechtingen al weer snel over waren.
Ik ging er eigenlijk ook alleen maar heen om te kijken. En direct viel op hoe populair bepaalde heiligen zijn. Naast natuurlijk Maria- en Jezusbeelden, waren er bijvoorbeeld heel veel Theresa’s van Lisieux. Maar die heb ik al, anderhalve meter hoog.

Ik heb me graag laten voorlichten door de diverse deskundige verzamelaars die daar rondliepen. Zo weet ik door de initiatiefnemer van de markt, Olav Beek, nu weer meer van Rochus van Montpellier, die als lepralijder altijd bereidwillig wijst op de open wond op zijn blote bovenbeen.
Maar een wandbord dus. Bij de enthousiaste verzamelaar Jan van Cruchten uit Assen, die zijn eigen beeldenmuseum heeft, heb ik een bord op de kop getikt met een afschuwelijke lijst en een enorm alziend oog erop. Daarboven staat ‘God ziet mij’ en eronder ‘Hier vloekt men niet’. Dat gaat dus ook naar de redactie.

Voor de liefhebbers: het wandbord is via internet uitgebreid in België tweedehands te krijgen.

vrijdag 11 december 2009

Wandbordje


Sommige dingen om je heen zie je niet meer bewust, omdat ze er al zo lang staan of hangen. Zo staat er bij het raam achter mijn bureau op de redactie het wandbordje dat u hierbij ziet afgebeeld. Het viel laatst en zo werd ik er weer op geattendeerd.
Een collega heeft het een keer op de kop getikt op een rommelmarkt, die hij samen met zijn vrouw graag en veelvuldig bezoekt. Het is geweldig dat dit kleinood niet tussen het vuilnis is verdwenen.

Ik zou graag het verhaal er achter willen weten. Ik vermoed zo dat een godvrezend man na zijn pensionering schilderen als hobby heeft opgepakt en geruime tijd heeft zitten zwoegen boven het triplexplankje om er iets moois van te maken.
Na het verscheiden van de man werd het huis leeggehaald en de kinderen - shame on them! - hebben van alles in afvalzakken gepropt en een aantal dingen in dozen gestopt waarvan ze dachten dat het nog aardig was voor de fancy fair van de kerk.

Er zijn natuurlijk heel veel van dit soort wandbordjes, maar er zullen er niet veel zijn met zo’n enorme dt-fout erin. En dat maakt het extra interessant. De maker had een bijbeltekst voor ogen, maar hij citeerde blijkbaar uit het hoofd.
Op de redactie van de LC staat al sinds mensenheugenis een harmonium - helaas zo lek als een mandje - met daarop een oude liedbundel van Johannes de Heer. Eigenlijk verdient dit bordje een plekje erboven. Want daarvoor is het gemaakt.

donderdag 10 december 2009

Douchetimer

Het leek er even op dat de actie nauwelijks opgemerkt zou worden, maar inmiddels hebben al bijna zeshonderd kerken in Nederland gemeld dat ze aanstaande zondagmiddag de klok zullen luiden voor een beter klimaat.
En terwijl ik dit tik, zijn er weer een paar nieuwe aanmeldingen binnengekomen op klimaatklokkenluiden.nl. Het is onder kerkmensen net als onder gewone mensen: het moet allemaal op het laatste nippertje.

Ik schreef er al eerder over: de oproep van de Wereldraad van Kerken om wereldwijd om 15.00 uur plaatselijke tijd de kerkklokken te luiden als een oproep voor de klimaattop in Kopenhagen. En Nederland doet dus ook uitgebreid mee.
Bij voorkeur moet er 350 keer geluid worden. Dat is het maximaal aantal CO²-deeltjes dat per miljoen in de atmosfeer mag zitten. De huidige concentratie zit gemiddeld op 390. Dus als u zondag denkt: wat is er toch mis met die kerkklok, dat heeft daarmee te maken.

De kerken kunnen het hierbij niet laten. Hoewel zo’n groot probleem al snel verlammend kan werken - wat kan ik er aan doen? - zie ik hier en daar leuke initiatieven om kleine stapjes te zetten. Zo wordt in kerken een groene douchetimer uitgereikt.
Douchetimers zijn er digitaal, maar ja, die kosten uiteindelijk toch weer energie. De douchetimers die kerkleden meekrijgen, zijn leuke zandlopertjes. Het dingetje schijnt je 5 minuten te geven om te douchen. Genoeg tijd om fris in de kerk te zitten.

woensdag 9 december 2009

Kannibalen

Het is al 170 jaar geleden, maar het zat de bewoners van het eiland Erromango, deel van de republiek Vanuatu in Oceanië, niet lekker. Hun voorouders hadden in 1839 de befaamde Britse zendeling John Williams opgegeten. Al spoedig daarna stond het eiland bekend als Martelaarseiland. En van die kannibalenfaam wilden hun nazaten af.
De presbyteriaan Williams was in eigen land een bekendheid toen hij met collega Simon Garris in 1839 Erromango aandeed. Helaas voor hen hadden Europeanen net een paar eilandbewoners vermoord. Harris werd direct doodgeknuppeld. Williams zette het op een lopen, maar op het strand kon ook hij zijn wrede lot niet ontlopen.

Op Erromango hebben ze nu een verzoeningsceremonie gehouden, die ook door een aantal nakomelingen van de missionaris is bijgewoond. De plechtigheid was van groot belang, zei de antropoloog en parlementariër van Vanuatu Ralph Regenvanu tegen de BBC. Er was sprake van een nationaal complex. Velen vreesden dat er een vloek op het eiland rustte.
Verzoening kan volgens de lokale cultuur alleen maar worden bereikt, wanneer het niet alleen bij woorden blijft, aldus Regenvanu. Vandaar dat de bewoners een zevenjarig meisje symbolisch aan Williams’ nageslacht gaven. Die beloofden van hun kant, want zij werden ook geacht een daad te stellen, de opleiding van het kind te zullen betalen.

Regenvanu legde aan Williams’ achterachterkleinzoon uit dat kannibalisme op het eiland een bijzonder heilige aangelegenheid was. De zendeling werd niet zo maar in de kookpot gestopt, hij werd pas genuttigd na een uitgebreid ritueel. De kannibalen geloofden dat ze daarmee het geweld van de Europeanen een halt konden toeroepen.
Dat is natuurlijk fijn om te weten. En het is ook mooi dat ze op Erromango de zaak wilden afronden, omdat de bewoners te boek willen staan als christelijk en godvrezend. Dat kan wel zijn, maar het lijkt toch dat Williams’ werk te vroeg is afgebroken. Angst voor een vloek en een kind cadeau doen? Dat zou de zendeling nooit christelijk hebben gevonden.

dinsdag 8 december 2009

Kerstboom

Als je als gespecialiseerd journalist niet meer verrast kunt worden, moet je wat anders gaan doen. Ik kan nog verrast worden. In mijn vorige blog toonde ik me al verbaasd en nu is het weer raak. Met dank aan de Haagse Hogeschool.
Ik lees zojuist dat die school de kerstboom weert. Die boom zou, en nu komt het, al te zeer verbonden zijn met een christelijk feest. En dat wil de hogeschool al zichzelf respecterende algemene, internationale school niet. Het moet toch echt niet gekker worden.

In plaats van een kerstboom heeft de school nu slingers en lichtjes opgehangen. Uit verontwaardigde bijdragen van studenten op het Fokforum begrijp ik dat het niet meer is dan ,,knullig slingertje kerstverlichting’’.
De studenten tonen zich verontwaardigd en terecht. Want als een kerstboom niet mag, dan mogen lampjes ook niet. Die zijn ook te zeer verbonden met een christelijk feest. Ze zijn symbool voor Jezus die als het Licht de duistere wereld heeft verlicht.

Natuurlijk weet ik wel dat die lichtjes ouder waren dan het christelijke kerstfeest. Dat is immers over het heidense zonnewende feest gelegd. Met onder meer lichtjes werd al ver voor het christendom gevierd dat de dagen weer langer werden.
Maar dat geldt ook voor de kerstboom. Die heeft als eeuwig groene boom alles te maken met heidense riten en niets met een christelijk feest. Sterker nog, in ‘zware’ kring is men om die reden nog altijd fel tegen het naaldgroen met kerst.

Ik begrijp dat de schoolleiding de boom uit eigen beweging weert en dat er geen klachten van buitenlandse studenten zijn gekomen. Die hadden juist leuk wat lokale dennengeur kunnen opsnuiven. ’s Lands wijs, ’s lands eer. De hogeschool heeft er niets van begrepen.

maandag 7 december 2009

Nepheilige


Wat zullen we nou krijgen? In Maastricht kun je de prachtige basiliek Sint Servaas bezoeken, genoemd naar de man die in de vierde eeuw daar bisschop werd en zodoende als de grondlegger van het christendom in deze landstreken wordt gezien.
In de schatkamer is de prachtige schrijn van Servatius te zien, ook wel bekend als de noodkist, waarin zich resten van de man zouden bevinden. En opvolgers van hem. En verder bevindt zich onder de kerk de crypte waar de heilige in 384 zou zijn begraven. Het lijkt allemaal reuze echt.

Wat blijkt nu, althans mij, want ik had het ‘nieuws’ nog niet vernomen: er is grote kans dat de beste man niet eens heeft bestaan. Servaat zou heel goed uit de dikke duim gezogen kunnen zijn van mensen die van Maastricht een welvarend bedevaartsoord wilden maken. Dat hebben ze dan met succes gedaan.
De twijfel rond de echtheid van deze heilige, wordt geuit in een jubileumboek van en over het bisdom Roermond, dat vandaag wordt gepresenteerd. Het ANP haalt overigens als voornaamste ‘nieuws’ daaruit dat priesters in de zestiende eeuw massaal het celibaat schonden.

Bisschop Lindanus meldt rond 1570 dat van de tweehonderd pastores in het bisdom slechts zes zich van seksuele omgang onthielden. De situatie was elders, bijvoorbeeld in Friesland, overigens niet veel beter. Die schijnheiligheid verklaart ten dele het enthousiasme waarmee de Lage Landen niet veel later met de ‘paapsen’ zou worden afgerekend.
Maar goed, het nieuws over het waarheidsgehalte van Servaas blijkt ook geen nieuws. Op Wikipedia blijkt dat ook al te worden gemeld. Met als laatste zin: ,,Het begin van de Servaastraditie is dus misschien een valse start. Dit neemt niet weg, dat het een interessante artistieke en historische erfenis heeft opgeleverd.’’

Ja, lekker is dat. Er zijn heel wat mensen die zo ook tegen het christendom aankijken: het is waarschijnlijk allemaal verzonnen, maar het heeft wel mooie kerken en kunst opgeleverd. En als ze zoiets lezen, zijn ze daar nog meer van overtuigd.

vrijdag 4 december 2009

Blote engel


De internationale dierenorganisatie PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) heeft de Catholic League, een rooms-katholieke platform in de Verenigde Staten, in de gordijnen. Reden: de nieuwe campagne om een huisdier in het asiel te kopen, in plaats van in de dierenwinkel. ‘Always adopt - never buy.’
‘Be an Angel for Animals’, is de kreet in deze dagen voor kerst. Om de aandacht te trekken is Joanna Krupa ingeschakeld, beroemd in heel Amerika door haar deelname aan Dancing with the Stars in de VS. De strakke blondine gaat liever naakt over straat, zegt ze zovelen anderen na, dan met bont aan. Of naakt op een poster.

De campagneposter die ik hierbij heb gezet, valt voor de tegenstanders van bloot en religieuze symboliek overigens nog wel mee. Er is echter ook eentje waarop Krupa geheel naakt en van voren is te zien. Ze houdt intussen wel een groot kruis vast dat nog net de gevoelige delen bedekt. En met name die opname doet de Catholic League verdriet.
PETA maakt christelijke thema’s belachelijk en niet voor het eerst, foetert het platform. Zes jaar geleden maakte de organisatie bijvoorbeeld borden voor langs de weg, ook in de tijd voor kerst, waarop Maria niet het kindje Jezus vasthield, maar een diepvrieskalkoen. En zo waren er meer campagnes.

Voorzitter Bill Donohue van de League neemt de dierenorganisatie flink onder vuur. Er zijn weinig organisaties die zo onethisch met dieren omgaan, vindt hij. Vorig jaar doodde PETA 95 procent van de dieren die ze opvingen. ,,Katten en honden zijn een stuk beter af in de dierenwinkel dan bij PETA’’, aldus een grimmige Donohue.
De vraag is of je nu zo moet uithalen naar een organisatie die keer op keer zich bediend van religieuze voorstellingen die heilig zijn voor anderen. Je kunt, waarschijnlijk met succes, aanvoeren dat een religieus symbool - het kruis - zo wel erg profaan wordt gebruikt. Maar misschien vindt PETA de bijbehorende publiciteit wat al te fijn.

De Catholic League zou ook kunnen betogen dat Krupa dan wel een aantrekkelijke engel is, maar dat haar verschijning niet strookt met de bijbelse of iconografische engel - ik schreef daar een jaar geleden al eens over. Kortweg: engelen lijken meer op mannen, zo blijkt uit de bijbelse beschrijvingen, en dan ook nog eens stoere mannen.

donderdag 3 december 2009

Godloze kerst


Het begon met een atheïstische buscampagne in Londen, uit verzet tegen een wat agressieve evangelisatiecampagne. Daar was nog wel enig begrip voor op te brengen, maar inmiddels wordt het gedemonstreer van mensen die niets met God hebben, minstens zo zouteloos als de godsdienst die ze op de korrel willen nemen.
Kerst komt er aan en ja hoor, een groepering in de Verenigde Staten grijpt dat feest aan om eens lekker aan de weg te timmeren. Ook weer op bussen en treinen verschijnt in New York, Chicago, Los Angeles en San Francisco de tekst ‘No God? No Problem!’. Het is een campagne van de American Humanist Association (AHA).

Het lijkt me een achterhoedegevecht in een land waar dan wel enorme kerken zijn, maar waar het kerstkindje in de kribbe rond kerst volledig schuilgaat achter die door Coca-Cola in het leven geroepen, uit de kluiten gewassen en in het rood gestoken kabouter, een slordige maar succesvolle kloon van onze Sinterklaas.
AHA wil een ‘Godless holiday’. Dat is kerst toch al zo’n beetje? Een paar extra vrije dagen vol gezelligheid enzo, hoewel het dit jaar wel wat beroerd uitkomt met de spreiding van die dagen. AHA heeft ook zendingsdrang: ‘Be good, for goodness’ sake’, zo staat er op de affiches. Konden ze echt niet met iets sterkers komen?

De campagne wil ook duidelijk maken waar het humanisme voor staat. Humanisme gaat er van uit, zo is de boodschap, dat je ook goed kunt zijn zonder God. Dat is een legitieme boodschap. Het is absoluut waar dat ook heidenen leuk bezig kunnen zijn. Maar waarom moet dit aan de man worden gebracht door je af te zetten?

woensdag 2 december 2009

Geheim nummer

Het wil wel eens gebeuren dat je als redacteur geestelijk leven een predikant moet bellen. Dan zijn de zogenaamde jaarboekjes een uitkomst. Ieder zichzelf respecterend kerkgenootschap brengt geregeld een al dan niet omvangrijk naslagwerk uit, met daarin informatie over de lokale gemeenten, als het zielental en adressen van de kerkenraad en van de dominees. Tegenwoordig staan daar ook mailadressen in. Lekker makkelijk.
Steeds meer lokale kerken hebben websites en daar kom je ook een heel eind mee. Zo was ik aan het grasduinen op een site van een Hervormde Gemeente binnen de Protestantse Kerk hier in Friesland - waarvan ik de naam niet zal noemen - want ik wilde iets weten over een van de kerkgebouwen van die gemeente. Het was een prima site en ik kwam een heel eind.

Ik had nog een enkele vraag en die wilde ik graag aan iemand stellen. Maar op de hele site kon ik geen enkel telefoonnummer vinden. Sterker nog, ik kwam eigenlijk ook helemaal geen namen tegen. De enige contactmogelijkheid was zo’n digitaal formuliertje waarop je een vraag kunt invullen. Er wordt dan, mag je aannemen, contact met je opgenomen. Dat was alles.
Geen probleem. Ik pakte het handboek erbij en belde de pastor loci. ,,Tot mijn verbazing zag ik op uw site geen enkele naam of telefoonnummer’’, zei ik. Het antwoord kwam snel en nogal bits. ,,Dat klopt, dat is expres zo. Hoe komt ú eigenlijk aan mijn nummer?’’ Ik zit niet snel om een bijdehand antwoord verlegen, maar in dit geval was ik even uit het veld geslagen.

Het werd een uiterst moeizaam gesprekje. Ik kreeg wel losgepeuterd dat de dominee had gezorgd voor die anonimiteit. Dat had te maken met een vorige aanstelling die ze had gehad, die van gevangenispredikant. En ik begreep dat er kans bestond op nare ervaringen als ze zo voor iedereen maar was te traceren. Ik hield het op beroepsdeformatie, maar die opmerking heb ik maar ingeslikt.
Ik keek nog eens naar de website. Er is onder meer een knop ‘Voorbeeldige gemeente’. De bewuste gemeente wil, zo wordt in een warme tekst vermeld, zich laten inspireren door de eerste christenen uit Handelingen 2. Die hadden alles gemeenschappelijk, verkochten hun goederen en gaven de opbrengst aan de behoeftigen. Ze stonden in de gunst bij het hele volk.

Zo'n tekst kun je niet vrijblijvend op je website zetten. Ik weet zeker dat als die christenen uit Handelingen 2 internet en telefoon hadden gehad, ze ook hun mobiele nummers via hun site hadden gedeeld.

dinsdag 1 december 2009

Marijke getuigt

De kerstblaadjes vallen weer. Zojuist heb ik de Kerstkrant 2009 van de Hour of Power gekregen. U weet wel, onder de vlag van de Hour of Power worden iedere zondagmorgen de kerkdiensten vanuit de Crystal Cathedral van dominee Robert Schuller uitgezonden op RTL5. Dit speciale krantje attendeert op de diensten die straks met en rond kerst te zien zijn.
Voorop het krantje staan wat portretjes van min of meer bekende Nederlanders met daarbij een kernachtige zin uit een getuigenis dat op een volgende pagina is te vinden. ,,Zonder geloof kan ik niet functioneren’’, zegt minister-president Jan Peter Balkenende. Daarnaast getuigt de jonge trompettist Melissa, bekend van onder meer optredens met Rieu: ,,Ik weet dat Hij me altijd steunt.’’

Het volgende fotootje is voor mij een verrassing. Daarop is het treurig verbouwde gezicht te zien van Marijke Helwegen. Ik weet niet hoe ik aan die kennis kom, maar zelfs ik weet dat deze vrouw een reeks plastisch chirurgische ingrepen heeft ondergaan. Ze zou het icoon van de Nederlandse plastische chirurgie zijn. Het lijkt me geen aanbeveling, een vrouw met zo’n masker als uithangbord.
Maar het getuigenis van Marijke is nog verrassender: ,,Ik voel me een geliefd kind van God.’’ Snel zoek ik de rest van haar verhaal op. Ze zegt onder meer: ,,Hij (God) is absoluut mijn beste vriend. God is mijn leider. Ik heb ook niet het gevoel dat God een boeman is of een boze man. Nee, ik vind Hem een milde vader. Ik vind Hem barmhartig, wijs en intelligent.’’

Dat is natuurlijk een mooi getuigenis. En ik geef toe dat ik het niet achter haar gezocht had. Maar ik vind haar uitspraak dat ze zich ,,een geliefd kind’’ weet, meer vragen oproepen dan beantwoorden. Als dat echt zo is, waarom heeft ze zich dan zoveel malen laten verbouwen? Voelde ze zich echt aanvaard? Had ze echt het gevoel dat ze er mocht zijn, dat ze mocht zijn wie ze was?